Üretilen  enerjinin  güvenli  ve kaliteli olması şüphesiz çok önemlidir. Enerjinin kalitesini  basit  olarak tanımlamak gerekirse şebekenin herhangi bir

noktasında, gerilimin genlik ve frekansının anma  değerlerini koruması  ve dalga şeklinin sinüzoidal  olmasıdır. Tüketici tarafında elektrik enerjisi

süreklilik gerektirdiği ve depolanamadığı için kullanımdan  önce herhangi bir kalite güvencesi ve denetimi sağlanamamaktadır. Bu sebeple üretilen 

enerjinin  kaliteli ve güvenilir olması gerekmektedir. Ne yazık ki jeneratörlerle sorunsuz bir şekilde  üretilen enerji, tüketiciye üretildiği  kalitede 

iletilememektedir. Üretim aşamasından sonra  elektrik  enerjisinin  şebeke bağlantısının da üretim  kalitesini  maksimum  düzeyde koruyacak 

biçimde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Primer Frekans Kontrolü

Primer frekans kontrol  (PFK) hizmeti, sistem frekansının düşmesine veya  yükselmesine tepki olarak ünite  aktif çıkış gücünün hız regülatörü ile

otomatik artırılması veya azaltılması yoluyla sistem frekansının yeni bir denge noktasına getirilmesini sağlar. Yani sistem frekansı 50 Hz‘in altına

düşünce türbinlerde bulunan  hız regülatörü aracılığı ile aktif güç üretimi  arttırılır ve frekans 50 Hz‘in altında bir değerde durdurulur.Örneğin 49.70

Hz.Bu değerde durdurulan frekansın tekrar  eski haline  (50 Hz) gelmesi  ise sekonder frekans kontrolü  (SFK) ile olur. Bunun için santrallerin

üretim yedekleri  vardır.

Primer Frekans Kontrol Performans Testi ;

Primer frekans kontrol  performans testleri ile ilgili teknik prosedür elektrik  piyasası  şebeke yönetmeliğinde Ek.4.A kısmında anlatılır. Performans

testi başlamadan önce üretim  tesisi  görevlileri primer frekans kontrol fonksiyonlarının gösterimi amacıyla  ünite  kontrol sistemlerinin, özellikle de

türbin  hız regülatörü ile kazan kontrol  sistemi arasındaki işleyişin, basitleştirilmiş blok şemalarını  test ekibine vermesi  beklenir. Primer frekans

kontrol  performans testleri sırasında aşağıdaki değerler ile beraber, test ekibinin gerekli gördüğü değerlerin de ölçümü yapılarak kayıtları alınır: 

• Aktif Güç Çıkışı (MW)
• Şebeke Frekans
• Simüle Frekans
• Vana Pozisyonları
• Buhar Basıncı
• Buhar Sıcaklığı

Primer frekans kontrol  performans testleri sırasında yapılan ölçümün her bir değer  için örnekleme oranı saniyede en az 10 veri (minimum 10 Hz)

olmalıdır. Primer frekans kontrol  performans testleri üç aşamadan oluşur:

• Primer Frekans  Kontrol Rezerv  Testi
• Primer Frekans  Kontrol Hassasiyet Testi
• Primer Frekans  Kontrol 24 Saat Doğrulama Testi

Sekonder Frekans Kontrolü

Sekonder frekans kontrol  hizmeti, sistem frekansının nominal değerine ve komşu elektrik şebekeleriyle olan toplam elektrik enerjisi alış verişinin

programlanan değerine getirilmesi amacıyla arttırmaları veya azaltmaları yolu ile sağlanır.

Sekonder Frekans Kontrol Performans Testi ;

Sekonder frekans kontrol performans testleri iki aşamadan oluşmaktadır.Bu aşamalar, üretim  birimlerinde gerçekleştirilecek sekonder frekans

kontrol ön yeterlilik performans testi ve Milli Yük Tevzi Merkezi’nde Otomatik Üretim Kontrol (AGC) sistemi üzerinden gerçekleştirilecek sekonder

frekans kontrol performans testidir.Milli Yük Tevzi Merkezinde  bulunan  Otomatik  Üretim Kontrol (AGC) programı  tarafından gönderilen ayar

değerlerine göre sekonder kontrolüne katılacak  olan üretim  birimindeki AGC Sistemi/Arabiriminin fonksiyonları kontrol edilecektir. 

AGC programının üretim birimine SCADA Sistemi ile periyodik olarak gönderdiği “PD Validity” sinyalinin doğru bir şekilde  kullanıldığı, bu sinyalin

belli bir zaman-aşımı süresi (60 saniye) boyunca alınamaması durumunda, santralda LRPD alarmının üretildiği ve Otomatik Üretim Kontrol

Sistemi/Arabirimi konumunun UZAK(REMOTE) konumdan LOKAL konuma geçtiği, tekrar UZAK konuma geçişin “PD Validity” sinyali alınmasından

sonra ancak operatör müdahalesi ile mümkün olabildiği kontrol edilecektir.

Üretim biriminde kurulan  Otomatik  Üretim Kontrolu Sistemi/Arabirimi  İnsan Makine Arayüzünde (HMI – Human Machine Interface) aşağıdakilerin

görüntülendiği kontrol  edilecektir:

• AGC kontrol  blok diagramı
• AGC sisteminin çalışma modu
• Ayar değeri  ve ünitelere dağılımı
• Lokal ayar değeri  (Operatörler müdahalesi mümkün olacaktır)
• Ünite bazında  sekonder frekans kontrol  limitleri (Operatörler müdahalesi mümkün olacaktır)Üretim birimi sekonder frekans kontrol  maksimum  ve   minimum kapasite değerleri (MAXC ve MINC) - Üretim birimi sekonder frekans kontrol  bandı
• “PV Validity” sinyalinin durumu
• AGC Sistemine/Arabirimine ilişkin alarmlar
• Ayrılan toplam primer rezerv
• Ünitelerin  primer frekans kontrolüne katılım durumu sinyalleri (PFCO)
• Ünite yük alma /atma hızlar
• Hız regülatörleri eğim ayar değerleri (governor droop setting) - Toplam santral üretimi
• Kontrol hatası (Ayar değeri  ile santral üretimi arasındaki fark)

Üretim birimi sekonder frekans kontrol testleri sırasında santralde alınacak kayıtlara ek olarak,TEİAŞ Milli Yük Tevzi Merkezi tarafından SCADA

sisteminden aşağıda belirtilen değerler kaydedilecek:

• Milli Yük Tevzi Merkezi‘nden gönderilecek ayar değeri
• Sistem  frekans değeri
• Santral/blok/ünitenin aktif güç üretimi
• Ünitelerin  aktif güç üretimleri  (gerekli durumlarda)

Sekonder frekans kontrol hizmeti sunan üretim biriminin çıkış gücündeki değişimin başlaması için maksimum tepki süresi 30 saniye olmalı ve

testler sonucunda belirlenen yüklenme hızına uygun  olarak istenen üretim düzeyine erişilmelidir. Sekonder frekans kontrol hizmeti sağlayacak

ünitelerin yüklenme hızı yakıt tipine bağlı olarak aşağıdaki şekilde olmalıdır:

• Motorin, fuel oil ve doğal gaz yakıtlı üretim  tesisleri için nominal gücün  dakikada  en az %6’sı kadar
• Rezervuarlı  hidroelektrik üretim  tesisleri için nominal gücün  saniyede %1.5 ile %2.5’u arasında
• Yakıt olarak taş  kömürü kullanan  üretim  tesisleri için nominal gücün  dakikada  %2 ile %4’ü arasında
• Yakıt olarak linyit kullanan  üretim  tesisleri için nominal gücün  dakikada  %1 ile %2’si arasında

Reaktif Güç Kontrolü

Reaktif enerji manyetik alan etkisine ihtiyaç duyan tüm elektrikli cihazların çalışabilmeleri için gerekli bir enerjidir. Manyetik alan etkisiyle çalışan;

başta trafolar olmak üzere tüm elektrik motorları vb. cihazlar için reaktif enerjiye ihtiyaç vardır. Ancak reaktif enerjinin üretim tesislerinde üretilerek

enerji hatları ile taşınması, reaktif enerjinin de enerji hattında aktif enerji gibi yer işgal edeceğinden dolayı hattın taşıyabileceği aktif enerjinin

kısıtlanmasına, dolayısıyla hat kapasitesinin düşmesine neden olur.Dolayısıyla reaktif güç faktörünün yönetmeliklerce belirlenen düzeyde tutulması

gerekmektedir.

Reaktif Güç Kontrolü ve Senkron Kompansatör Performans Testi;

Aşırı ikazlı çalışma: Generatörün sisteme reaktif  güç vermesini tanımlar.

Düşük  ikazlı çalışma: Generatörün sistemden reaktif  güç çekmesini  tanımlar.

Güç Kalitesi Analizi

Santralde üretilen elektrik tüketiciye ulaşıncaya kadar kayıplara uğrar ve kalitesinden ödün verir. Üretim alanından tüketim noktasına kadar farklı

trafo ve kabloların kullanılması, kaçak elektrik kullanımı, kalite ve güvenirliği olumsuz etkileyen sebeplerdir ve kaçınılmazdır. Dolayısıyla santralden

dağıtılan elektriğin mümkün olan en üst kalitede olması önem kazanmaktadır.

Güç kalitesini basit olarak tanımlamak gerekirse şebekenin herhangi bir noktasında, gerilimin genlik ve frekansının anma değerlerini koruması ve

dalga şeklinin sinüzoidal olmasıdır. Gerilim genliğinin dalgalanması, kesintiler, darbe şeklinde değişimler, harmonikler, frekans değişimi, kırpışma,

üç faz dengesizlikleri başlıca güç kalitesi problemleri olarak görülmektedir.

Şebekeden sinüzoidal  olmayan akım çeken  yükler, iletim ve dağıtım  sistemlerinde ciddi bir harmonik kirliliğine sebep olmakta  ve hatlarda,

gerilim dalga formunu bozacak  şekilde  gerilim düşümleri  oluşturmaktadırlar. Şebeke tasarımında problem yaratabilecek noktaların oluşmasını

önlenmeli veya risk tahmini yaparak riskli noktalar tespit edilmelidir.

Üretilen enerjinin kalitesinin artırılması ve bu yönde çözüm üretilebilmesi için, öncelikle oluşan kalitesizliklerin  sebepleri bulunmalı, bunların

oluşma zamanları belirlenmeli ve elde edilen bu veriler doğrultusunda çeşitli sınıflandırmalar yapılmalıdır. Güç kalitesinin ölçümü ile gerilim ve akım

değişimleri gibi parametreler kayıt altına alınarak, bu ölçüm sonuçlarına göre gerekli önlemler  hazırlanabilir, sistemin sürekliliği sağlanabilir ve

program dışı kesintilerin önlenmesi ile ticari açıdan büyük kazançlar  sağlanabilir.  Şebekenin sürekli izlenmesi, güç sistemlerinde meydana

gelen problemlerin istatistiksel analizi için gerekli verilerin elde edilmesini sağlar ve bu şekilde gelecekte ne tür önlemler alınabileceği belirlenebilir.

Uygun Olduğu Standartlar:

• IEC 61000-4-30: Güç kalitesi  ölçüm metodları, Sınıf A
• IEC EN 61000-4-7: Harmonik ölçüm kılavuzu
• IEC EN 61000-4-15: Flickermeter
• EN 50160: Voltage  Characteristics of Electricity Supplied by Public Distribution Systems

Yazılımın özellikleri

• FFT analizi
• Vectorscope, oscilloscope
• Güç ve enerji izleme
• EN 50160  Flickermetre ile gerilim izleme
• 3 faz sistemler için simetrik  komponent analizörü
• Güç şebekesi empedans analizörü  -Yarım periyod  RMS izleme
• Geçişli kayıt cihazı ve hata kayıt cihazı
• Gerilim telegramı ve alarmlar -Dijital girişler